حبیب الله فضائلی
تولد: 12 اردیبهشت 1301
وفات : ۱۲ آبان ۱۳۷۶
معلم، مولف، خوشنویس و محقق
مروری بر آثار و احوال حبیب الله فضائلی (pdf)
بیوگرافی حبیب الله فضائلی
خوشنویس، شاعر، نویسنده، کاتب، محقق، خطاط، ادیب، مولف و پژوهشگر ایرانی در دوازدهم اردیبهشت سال 1301 در سمیرم چشم به جهان گشود و در دوازدهم آبان سال 1376 در در هفتاد و پنج سالگی در اصفهان دیده از جهان فروبست.
پدرش را در سیزده سالگی از دست داد و مسوولیت خانواده بر روی دوش او قرار گرفت.
به سال 1325 رهسپار اصفهان شد. در مدرسه درکوشک اقامت گزید و به تحصیل علوم دینی در حوزه اصفهان پرداخت.
از استادان او می توان به حاج آقا سیداحمد مقدس، شیخ عباسعلی ادیب، سیدحسن مدرس هاشمی، ملا حسینعلی صدیقین، محمدباقر زند کرمانی، حاج آقافخر کلباسی، حاج آقا جمال الدین خوانساری و آیت الله سیدعبدالحسین طیب اشاره کرد.
به سال 1331 در اصفهان متاهل شد. دو فرزند پسر به نام احمد و مهدی و دو فرزند دختر به نام زهرا و طاهره حاصل این ازدواج بودند.
او در دوره شبانه به تحصیل پرداخت تا این که به سال 1333 دیپلم گرفت.
پس از این به تدریس زبان عربی، تعلیمات دینی و هنر خوشنویسی در مدرسه ها سرگرم شد.
چندی نیز در در دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان رشته زبان و ادبیات فارسی را پی گرفت تا این که به سال 1340 لیسانس خود در این رشته را دریافت کرد.
خوشنویسی یک هنر موروثی در خانواده آن ها بود که آن را نزد پدر فراگرفته بود.
او این هنر را در اصفهان دنبال کرد. از میر محمد مهدی خلیقی پور، علی اکبر کاوه و حسن زرین خط مشق گرفت تا این که موفق به دریافت گواهینامه از استاد کاوه و از هنرستان هنرهای زیبا شد.
او همچنین به مشق کردن از روی کتیبه های آثار تاریخی اصفهان و سنگ مزارهای تخت فولاد پرداخت و در نگارش هفت خط توانایی یافت، و به ویژه در نسخ و ثلث به استادی رسید.
وی به سال 1348 شعبه انجمن خوشنویسان ایران را در اصفهان پایه گذاری کرد و سرپرستی آن را به عهده گرفت.
پس از انقلاب با تنگناهایی رو به رو بود و به سال 1358 از خدمت آموزش و پرورش بازنشسته شد.
در این سال ها کتیبه های حرم امام رضا (ع) در مشهد، حرم حضرت زینب (س) در سوریه، حرم حضرت رقیه (س)، حرم امام علی النقی(ع)، حرم امام حسن عسکری، حرم امام حسین (ع)، مسجد ها و حسینه های اصفهان، شیراز، اهواز و تهران به قلم توانای او نگارش یافت و نمایشگاه هایی از خط او در داخل و خارج کشور برپا شد.
استاد فضائلی مدت ها از بیماری سرطان رنج می برد تا این که چشم از جهان فروبست. مزار او در قطعه نام آوران باغ رضوان اصفهان قرار دارد و یادش در اوراق دفترها ماندگار است.
یکی از اشعار او را با هم می خوانیم:
جانم بسوختی و بلند است آه من
آخر به غیر عشق چه باشد گناه من؟
یا از فضائلت ندهی سرخط امان
یا آن که رحم آری و بخشی گناه من
از آثار او است:
سوره یس به خط ثلث بر روی صفحاتی از طلا که در در حرم امام رضا دیده می شود.
اطلس خط (تحقیق در خطوط اسلامی)، تهران: انجمن آثار ملی، 1352ش / اصفهان: مشعل، چاپ دوم 1362ش. در واقع دانشنامه خوشنویسی و شرح کامل تاریخ انواع خط، شیوه ها و مشاهیر خوشنویسی است. حاصل بیست سال پژوهش مستمر. خواننده، با در دست گرفتن این کتاب ارزشمند خود درمی یابد که این کار یک هیأت علمی یا یک گروه تحقیق در طی سال ها است که به وسیله یک نفر انسان متبحر، با اراده و عزمی قابل تحسین و مثال زدنی به انجام رسیده است، و نکته ای از نکات مهم و قابل ذکر نیست که از دید مؤلف به دور مانده باشد.
تعلیم خط (در قواعد خطوط اسلامی)، تهران، 1356ش؛ چاپ دوم تهران: سروش، 1360ش؛ چاپ سوم 1370ش. کتاب حاضر، بخش دوم اطلس خط است که پس از پنج سال تلاش مستمر به دوستداران هنر اسلامی تقدیم شده است. نحوه تعلیم عملی خطوط متداول، و حتی غیر متداول را به طریق روشن و واضح در اختیار جوینده قرار می دهد، و در ضمن، در مورد هنرهای جنبی خوشنویسی، از قبیل دستورالعمل های مختلف مرکب سازی و رنگ کاغذ و... مطالبی سودمند و قابل استفاده از منابع قدیمی به دست می دهد. آموزش کامل انواع شیوه های خوشنویسی و ابزارهای لازم برای این هنر در این کتاب آمده است.
بوستان هنر خط، اصفهان: بزرگمهر، 1359ش؛ تهران، چاپ دوم 1365ش، به عنوان نمونه هایی از کارهای هنری خویش.
ابرقو در رابطه با داستان اصحاب رس و زمان و مکان احتمالی آن ها، اصفهان: انتشارات میثم، 1363ش، زمانی که یکی از دوستان ایشان به ذکر آثاری از ابرقو اشاره کرد، عزم سفر کرد، و با دیدن آن آثار از نزدیک، و تطبیق آن ها با خطبه حضرت امیر در نهج البلاغه در مورد «اصحاب رس»، این کتاب را نگاشت.
گنجینةالاسرار و قصائد عمان سامانی، اصفهان: انتشارات میثم، 1363ش / چاپ دوم 1368، با تحلیل و کتابت استاد به خط نستعلیق.
قرآن کریم با کتابت استاد به خط نسخ شیوه ایرانی، تهران: سروش، 1366ش؛ چاپ دوم 1366ش، با ترجمه فارسی عبدالمحمد آیتی، کاری با سه سال کار مستمر و پانزده بار مقابله.
- مردآفرین روزگار، حضرت زینب (ع)، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول 1368ش، این کار پس از بازگشت از زیارت عتبات عالیات سوریه انجام پذیرفته، و متن کتاب نیز با کتابت و خوشنویسی استاد است.
آیه نور یا گنج حقیقی، اصفهان: انتشارات میثم، چاپ اول 1369ش.
سرمشق های چلیپای نستعلیق، اصفهان: انجمن خوشنویسان اصفهان، چاپ اول 1372ش، به عنوان نمونه هایی از کارهای هنری خویش.
شناخت قرآن.
دیوان اشعار با تخلص فضائل که به خط خویش نگاشته است.
/محمدرضا زادهوش/ میراث فرهنگی اصفهان
تجلی فضائل در سیمای حبیب خطه خط
از اصفهان، دوره قاجار در سمیرم مقارن است با توسعه و پیشرفت محافل دینی و هنری و همچنین ترمیم خرابی‌های بجامانده از حمله افغان‌ها به این شهر. در این دوره به دلیل وجود شخصیت‌های اندیشمند و هنرمند به ویژه در علوم اسلامی، هنرخوشنویسی و شعر، مراکز و محافل دینی و آموزشی نظیر مکتب خانه‌ها نیز رونق خاصی به خود می‌گیرند.
یکی از نام‌آوران شهیر این دوران حکیم آیت‌الله جهانگیرخان قشقایی (۱۲۴۳-۱۳۲۸هجری قمری) است، که به حق رستاخیری جدید در مکتب فلسفی اصفهان به پاکرد و از پرتو وجود او این مکتب سامان یافت و باعث رونق علمی و عملی و پرورش شاگردانی در این مسیر گردید.(۱)
این حکیم بزرگوار به سال ۱۲۴۳هجری قمری در روستای «کزن» سمیرم به دنیا آمد. در دوران جوانی علاقه خاصی به نواختن تار داشته است، اما درسن ۴۰ سالگی و در زمانی که برای تعمیر تارش از سمیرم عازم اصفهان می‌شود به‌یکباره مسیر زندگی وی برای همیشه تغییر می‌کند، به طوری که نوشته‌اند او مجذوب و شیفته حال و هوای علمی و معنوی مدارس علمیه اصفهان می‌شود و بعد هم نواختن تار را رها می‌کند و از آن به بعد در مدرسه علمیه چهارباغ و یا به قولی مدرسه صدر می‌ماند و در محضر عالمان و بزرگان آن زمان از جمله حکیم آقا محمدرضا قمشه‌ای، آیت‌الله میرزا عبدالجواد خراسانی، ملااسماعیل اصفهانی درب‌کوشکی و آیت‌الله تویسرکانی به کسب علوم اسلامی نظیر حکمت، منطق، فقه و اصول مشغول می‌شود.
همزمان با دوره قاجار هنر خوشنویسی بیش از هر هنر دیگری در سمیرم مورد توجه مردمان این شهر قرار می‌گیرد به طوری که در این دوره بیش از ۱۰ هنرمند خوشنویس در این شهر زندگی می‌کرده‌اند که همه از علما و روحانیون بزرگ سمیرم نیز بوده‌اند.شیخ حاجی ماندگاری، شیخ زرین ماندگاری، آخوندملامحمدتقی سمیرمی، آخوند ملامحمدخان، ملامحمدصادق سمیرمی، آخوند ملاحسین سمیرمی، عبدالرحیم سمیرمی، حجت‌الاسللام سید هدایت‌الله و سید علی امامی از جمله خوشنویسان ممتاز در این برهه از تاریخ سمیرم هستند.
اما متاسفانه به دلیل برخی محرومیت‌ها، نبود امکانات کافی و مشکلاتی که درآن زمان سمیرم با آن مواجه بوده است و همچنین بعد مسافت طولانی سمیرم با شهرهای بزرگ نظیر شیراز و اصفهان، آثار قابل توجهی از این هنرمندان بزرگ منتشر نشده است.
آخوندملامحمدتقی از مجتهدان بزرگ سمیرم بوده است که به همراه بردارش آخوند ملامحمدخان سال‌ها در محضر بزرگان حوزه‌علمیه اصفهان تحصیل کرده بودند، اما پس از چند سال به سمیرم باز می‌گردند و هر دو بزرگوار علاوه بر کتابت قرآن به امور شرعیه، رفع اختلاف و دعاوی و صدور احکام مبادرت می‌ورزند.
آخوند ملامحمدخان در دوران زندگی خود ۴۰ قرآن به خط نسخ کتابت می‌کند.آخوند ملاحسین و آخوند ملامحمد صادق سمیرمی نیز از فرزندان آخوند ملامحمدتقی بوده‌اند که سال‌ها در نزد پدر خود به تحصیل علوم حوزوی پرداخته‌اند اما برای ادامه تحصیل به اصفهان می‌روند و سال‌ها نیز از محضر درس و حکمت حکیم جهانگیرخان قشقایی بهره‌مند می‌شوند. (۲)
شبستان مسجد جامع قلعه از آثار تاریخی بجامانده دوره قاجار است که به همت آخوند ملامحمد تقی سمیرمی و توسط معماری زبردست به نام عبدالوهاب قمشه‌ای و کمک‌های مالی حاج حسین بزرگ بنا می‌شود. این شبستان که به سبک مساجد اصفهان از جمله شیخ لطف‌الله ساخته شده جلوه‌ای از هنر و معماری اسلامی در این شهر می‌باشد که به صورت چهار طاق وگنبدی شکل با خشت و آجرهای ضربی ساخته شده است.
از میان خوشنویسان سمیرمی در دوره قاجار، تنها عبدالرحیم سمیرمی است که در اصفهان ساکن می‌شود و بعد از مدتی نیز در سلک خوشنویسان دربار ناصرالدین شاه قاجار قرار می‌گیرد، این هنرمند خوشنویس تعلیم خط را از محمد باقر سمسوری و میرزا علی اکبر محلاتی فرا گرفته است؛ کتیبه آرامگاه میرزا یوسف مستوفی الممالک در ونک شمیران، کتیبه سابق سردر شمس العماره، مقداری گرده کتیبه و یک لوح که به قلم شش دانگ به زر، روی کاغذ مشکی نوشته شده و همه بی رقم است (که هم اکنون درکتابخانه ملی نگهداری می‌شود) همگی به خط خوش او می‌باشد، قطعه‌ای نیز در مجموعه دکتر مهدی بیانی به قلم نستعلیق چهاردانگ و شکسته نستعلیق نیم دو دانگ خوش وجود دارد که به خط این خوشنویس برجسته است.(۳)
دردوره معاصر نیز هنرمندان و عالمان بسیاری در دامن این شهر پرورش یافته‌اند که هرکدام به نوبه خود خدمات قابل توجه و شایانی در زمینه فرهنگی، هنری و علمی از خود برجای گذاشته‌اند. مرحوم حجت‌الاسلام استادحبیب‌الله فضائلی سمیرمی، خوشنویس شهیرجهان اسلام از هنرمندان نام آور دوره معاصر است که در سال ۱۳۰۱ شمسی در سمیرم و در خانواده‌ای روحانی و اهل هنر به دنیا آمد.
مرحوم فضائلی که از نوادگان مرحوم آخوند ملامحمد تقی سمیرمی بوده است، هنر خوشنویسی را ابتدا نزد پدر خود ملامحمد ابراهیم فرا می‌گیرد. وی در دوران کودکی و جوانی به تعزیه‌خوانی علاقه خاصی داشته، زیرا پدر وی نیز از بانیان برگزاری مراسم تعزیه در سمیرم بوده است.
وی در همان ایام کودکی به همراه پدر و جمعی از تعزیه خوان‌های سمیرم به کربلا معلی سفر می‌کنند، ولی با این نیت که در مسیر و در روستاهای مختلف بین راه، مراسم تعزیه را تا رسیدن به کربلا برپا می‌دارند. مرحوم فضائلی در همان سال‌ها نسخه‌های قدیمی تعزیه را به خط خوش بازنویسی می‌کند.
وی در سال ۱۳۲۵ به اصفهان سفر می‌کند و نزد هنرمندان صاحب‌نام اصفهان به کسب هنر خوشنویسی اهتمام می‌ورزد. وی بعدها در حوزه‌علمیه اصفهان نیز به تحصیل علوم حوزوی مشغول می‌شود و مضاف بر این، با تحصیل در دانشگاه اصفهان در رشته زبان و ادبیات فارسی نیز مدرک لیسانس دریافت می‌کند.
وی در سال ۱۳۴۸ انجمن خوشنویسان اصفهان را تاسیس می‌کند و تا سال ۱۳۷۶ نیز که در قید حیات بوده‌اند سرپرستی آن را به عهده داشته‌اند.
استاد فضائلی در هنر خوشنویسی توانایی خاصی داشت و به خطوط مختلف خوشنویسی اشراف کامل داشت و هفت خط خوشنویسی که عبارتند از نستعلیق، شکسته نستعلیق، نسخ، ثلث، رقاع، دیوانی و رقعه را به زیبایی و ظرافت هرچه تمام می‌نوشت.
مرحوم فضائلی در کتیبه نگاری نیز تبحر و ذوق خاص داشته‌اند و به همین دلیل اکنون کتیبه‌های سردر حرم امام علی النقی(ع) و امام رضا (ع) به خط خوش او به یادگار مانده است.
وی علاوه بر نگارش کتاب «تعلیم خط» که شامل آموزش انواع خطوط خوشنویسی است، در زمینه تحقیق و پژوهش مربوط به هنر خوشنویسی نیز اهتمام جدی داشته است، به طوری که کتاب «اطلس خط» وی نه تنها در ایران بلکه درکشورهای اسلامی نیز مورد توجه قرار گرفته است. وی در این کتاب که برای تحقیق و انتشار آن بیش از ۲۰ سال تلاش کرده، برای نخستین بار اقدام به تحقیق و پژوهش درباره تاریخ، تنوع خطوط و سبک‌های خوشنویسی در جهان اسلام پرداخته اندکه این اثر ارزشمند، یکی از مهم‌ترین خدمات این استاد بزرگ محسوب می‌شود.
کتابت قرآن:
یکی از مهم‌ترین آرزوهای مرحوم فضائلی کتابت قرآن بوده است، زیرا وی در خانواده‌ای به دنیا آمده بود که اجداد وی همه از خوشنویسان برجسته‌ای بوده‌اند که در زمینه کتابت قرآن تبحر داشته‌اند.
مرحوم فضائلی نیز با همین انگیزه، کار کتابت قرآن را به خط نسخ و هر صحفه را با چهارده سطر به نیت چهارده معصوم آغاز می‌کند و آن‌ها را پس از بازبینی‌های مکرر با دیگر نسخه‌های قرآن منتشر می‌کند که اکنون این اثر ماندگار توسط انتشارات سروش منتشر می‌شود.
استاد فضائلی علاوه بر کتابت قرآن و گنجینه اسراسر «اثرطبع عمان سامانی» و نگارش کتاب‌های تعلیم خط و اطلس خط، تالیفاتی دیگر نیز در زمینه قرآن و معارف اسلامی از خود به یادگار گذاشته‌اند که همه آن‌ها را به خط زیبای خود نگاشته است.
یکی از آثار تالیفی مرحوم فضائلی کتاب «مرد آفرین روزگار» است که وی این کتاب را بعد از بازگشت از سفرسوریه(شام) درباره شخصیت و شرح حال زندگی حضرت زینب(س) به خط نستعیق به نگارش در می‌آورند و در این کتاب، اشعاری را نیز در رثای آن بانوی بزرگ اسلام سروده‌اند.
اصحاب رس از دیدگر آثار تالیفی و تحقیقی استاد فضائلی است که وی این کتاب را با استناد به حدیثی از امام علی (ع) در مورد قومی به نام اصحاب رس می‌نویسند.کتاب آیه نور نیز که تفسیری از آیه ۱۶۵ سوره نور است، دیگر اثر بجامانده از این روحانی و خوشنویس برجسته می‌باشد. گفته می‌شود که برخی از آثار وی با عنوان‌های «دفترمطلب»، «شناخت قرآن در ظاهر آن» و «دیوان اشعار» تاکنون منتشر نشده است.
مرحوم فضائلی با ابتکارات و ابداعات نوین و منحصر به فردخود در خوشنویسی، تحولی شگرف در این هنر از خود به یادگار گذاشت. این هنرمند خوشنویس که در هفت خط خوشنویسی استاد بود و آن‌ها را با ظرافت و زیبایی هرچه تمام می‌نوشت، شاگردان بسیاری زیادی را نیز در این هنر تربیت کرد که برخی از آن ها اکنون از استادان ممتاز و صاحب سبک هنر خوشنویسی در کشور هستند.
وی سرانجام در تاریخ ۱۳ آبان۱۳۷۶ و بعد از تحمل یک دوره بیماری در اصفهان فوت کرد.
منابع و پانوشت‌ها:
۱- ریاحی ، محمد حسین، تجلی فضایل(یادنامه استاد حبیب الله فضائلی ) ، مرکز اصفهان شناسی وخانه ملل ، ۱۳۸۴، ص ۳۹
۲- همان، صص۳۷-۳۸
۳- همان، ص ۳۸ وهمچنین نگاه کنید: احوال وآثار خوشنویسان به کوشش مهدی بیانی ج۱ وج ۲ صص۳۸۸-۳۸۹
ستاد حبیب الله فضایلی در سال 1301 ، در سمیرم دیده به جهان گشود. وی خوشنویسی را که هنر موروثی خانوادگی بود از پدر فراگرفت. شوق آموزش علوم دینی باعث گردید پس از پایان دوره ابتدایی ، به منظور آموزش دورس مورد علاقه خود عازم اصفهان گردد و مدت هشت سال از محضر مدرسان علوم مختلف صرف و نحو و منطق و فقه و اصول استفاده برد. سپس به دروس جدید روی آورد و موفق به اخذ لیسانس ادبیات فارسی از دانشگاه اصفهان شد. حبیب الله فضایلی در سال 1336 در آموزش و پروش اصفهان استخدام گردید و به تدریس تعلیمات دینی و عربی و خط پرداخت. با تاسیس کلاس های خوشنویسی در اصفهان ، تا سال 1348 به تعلیم هنرجویان مشغول گردید. استاد حبیب الله فضایلی در 12 آبان ماه 1376 ، در سن 75 سالگی در اصفهان دیده از جهان فروبست .گروه : هنررشته : خوشنویسیوالدین و انساب : حبیب الله فضایلی فرزند محمد ابراهیم ، در بهار سال 1301 شمسی در یک خانواده روحانی متولد شد.اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی : فضایلی در سیزده سالگی پدر را از دست داد و بدین ترتیب مسئولیت ادراه امورخانواده به وی محول گردید. او در این مورد چنین می گوید: « پدرم به سال 1313 به رحمت ایزدی پیوست و مرا با کوهی از مشکلات تنها گذاشت. پس از آن تکفل خانواده ام بر دوش من افتاد و بنده تا دوازده سال از راه مکتبداری و نویسندگی و آموزش خوشنویسی هزینه خانواده خود را فی الجمله تامین کردم. »تحصیلات رسمی و حرفه ای : استاد فضایلی خوشنویسی را که هنر موروثی خانوادگی بود از پدر فراگرفت. شوق آموزش علوم دینی باعث گردید پس از پایان دوره ابتدایی ، به منظور آموزش دروس مورد علاقه خود عازم اصفهان گردد و مدت هشت سال از محضر مدرسان علوم مختلف صرف و نحو و منطق و فقه و اصول استفاده برد. سپس به دروس جدید روی آورد و موفق به اخذ لیسانس ادبیات فارسی از دانشگاه اصفهان شد. خاطرات و وقایع تحصیل : استاد فضایلی در نامه ای به انجمن خوشنویسان اصفهان ، درخصوص چگونگی قرار گرفتن در مسیر هنر خوشنویسی چنین می گوید: « در سمیرم شب نشینی های پدرم برایم بسیار جالب بود که با چندتن از اهل ذوق و سواد به خواندن دیوان اشعار یا شاهنامه می پرداختند و یا در معنی بعضی اشعار به تفحص و بحث می پرداختند و یا در معنی بعضی اشعار به تفحص و بحث می پرداختند. کلیه این امور مرا سخت تحت تاثیر قرار داده و وادار به مشق خط نمود و شوق خواندن کتاب و دیوان اشعار شاعران بزرگ بر من فزونی یافت. پدر که ذوق و علاقه خاص مرا دید سرمشق هایی از اساتید گذشته که بر زمینه های رنگی و زرافشان در خطوط نستعلیق و رقاع و نسخ و شکسته بود در اختیارم گذاشت و من مشغول مشق خط از روی نوشته های بزرگان گذشته خوشنویسی ایران شدم ... »استادان و مربیان : حبیب الله فضایلی هنر خوشنویسی را ابتدا نزد پدر و دایی خود ملا محمدخان عالم فراگرفت. او تحت خوشنویسی پدر چگونگی تراش قلم و ساخت مرکب و دیگر فنون خوشنویسی را آموخت. با از دست دادن پدر به منظور فراگیری علوم حوزوی ، عازم اصفهان شد و در مدت هشت سال از محضر اساتید بزرگی چون : حاج آقا جمال خوانساری ، حاج آقا مقدس ، حاج شیخ عباسعلی ادیب ، سیدحسن مدرس ، حاج شیخ صدیقین ، آیت الله زند کرمانی و آیت الله طبیب در صرف و نحو و منطق و اصول و کلام فقه و تفسیر استفاده های شایانی برد. در زمینه خوشنویسی نیز از میر محمد مهدی خلیقی پور استاد خط نستعلیق ، علی اکبر کاوه و حسن زرین استفاده نمود ، تا اینکه موفق به دریافت گواهینامه از استاد کاوه و از اداره هنرهای زیبا شد.زمان و علت فوت : استاد حبیب الله فضایلی در 12 آبان ماه 1376 ، در سن 75 سالگی در اصفهان جهان را به درود گفت.مشاغل و سمتهای مورد تصدی : استاد فضایلی عضو شورای عالی و هیات امنا و هیات تشخیص انجمن خوشنویسان ایران بود.فعالیتهای آموزشی : حبیب الله فضایلی در سال 1336 در آموزش و پروش اصفهان استخدام گردید و به تدریس تعلیمات دینی و عربی و خط پرداخت. با تاسیس کلاس های خوشنویسی در اصفهان ، تا سال 1348 به تعلیم هنرجویان مشغول گردید.مراکزی که فرد از بانیان آن به شمار می آید : استاد حبیب الله فضایلی در سال 1343 کلاس آزاد خوشنویسی را در اصفهان بنیان نهادو به تعلیم هنرجویان پرداخت ، که این کلاس ها تا سال 1348 ادامه داشت و در این سال تحت پوشش و نظارت خوشنویسان مرکز قرار داشت.سایر فعالیتها و برنامه های روزمره : استاد فضایلی در ضمن اشتغالات روزمره ، از تحقیق و تالیف برکنار نماند و بیشتر سعی او در پدید آوردن آثار اسلامی و در حول قرآن و احادیث بوده است. وی همچنین بنابر ذوق ادبی و شرکت در انجمن های شعر ، اشعاری درباره قرآن و مدایح ائمه اطهار نیز سروده است.جوائز و نشانها : کتاب « اطلس خط » استاد فضایلی در یکی از سال های پیش از انقلاب به عنوان کتاب سال برگزیده شد. ________________________________________ آثار : آیه نور اطلس خط ویژگی اثر : این اثر استاد فضایلی ، از کتب مرجع در زمینه تاریخ خوشنویسی می باشد.3 بوستان هنر خط تعلیم خط کتیبه های عتبات کربلا ، سامرا ، کاظمین ، امام رضا(ع) ویژگی اثر : استاد فضایلی لوحه ها و کتیبه های بسیاری از سوره های قرآن و آیات قرآن برزمینه کاشی و عیره جهت اماکن مقدسه و مساجد نگارش نموده است.6 نگارش کلام الله مجید
